Thiá»n Giao, phóng viên Äà i RFA
Tiếp tục loạt bà i nhân dá»p tÆ°á»ng niá»m biến cá» Máºu Thân tại Huế nÄm 1968, biên táºp viên Thiá»n Giao sẽ trình bà y má»t khÃa cạnh khác, liên quan Äến những nhạc phẩm ra Äá»i trong bá»i cảnh biến cá» Máºu Thân.
- Nghe bà i tÆ°á»ng trình nà y.
- Download story audio
Từ sau nÄm 1968, chÃnh quyá»n Viá»t Nam vẫn chÆ°a bao giá» chÃnh thức ÄÆ°a ra các sá» liá»u và những giải trình vá» con sá» nạn nhân tại Huế. Tháºm chÃ, Äến nÄm 1975, khi tiến và o miá»n Nam, nghÄ©a trang trên núi Ba Tầng, còn gá»i là núi Bân, nÆ¡i an táng khoảng 400 thi hà i tìm Äược nÆ¡i Khe Äá Mà i vùng Äình Môn Kim Ngá»c cÅ©ng bá» Äáºp phá.
Trong má»t nghÄ©a nà o Äó, chÃnh các tác phẩm âm nhạc sẽ là nÆ¡i lÆ°u giữ lâu dà i nhất những chứng tÃch liên quan Äến Máºu Thân.
Hát trên những xác ngÆ°á»i
Máºu Thân 1968, những gì xảy ra cho ngÆ°á»i Äã chết, sẽ còn mãi trong lòng ngÆ°á»i Äang sá»ng. Biến cỠấy sẽ không trôi qua trong quên lãng.
Máºu Thân 1968, Äã Äá» lại dấu vết trong âm nhạc, trong vÄn chÆ°Æ¡ng, trong há»i ký, và trên báo chÃ.
Máºu Thân Äược mô tả, rất thá»±c trong bản nhạc âHát Trên Những Xác NgÆ°á»iâ ghi dấu Äá»a danh Bãi Dâu.
Chiá»u Äi lên Bãi Dâu Hát trên những xác ngÆ°á»i Tôi Äã thấy, tôi Äã thấy Trên con ÄÆ°á»ng NgÆ°á»i ta bá»ng bế nhau chạy trá»n Chiá»u Äi lên Bãi Dâu Hát trên những xác ngÆ°á»i Tôi Äã thấy, tôi Äã thấy Những há» hầm Äã chôn vùi thân xác anh emâ¦
Máºu Thân Äược ghi lại trong âcÆ¡n mê chiá»u,â vá»i cầu TrÆ°á»ng Tiá»n, vá»i Kim Long, Nam Dao, lên án âÄà n con nay lá»n khôn, mang gÆ°Æ¡m Äao và o xóm là ng.â
Xem thêm: Cách scan trên máy tính nhanh nhất – bạn có thể làm được ngay
Chiá»u nay không có em MÆ°a non cao vá» dÆ°á»i ngà n Äà n con nay lá»n khôn Mang gÆ°Æ¡m Äao và o xóm là ng Chiá»u nay không có em Xác phÆ¡i trên mái lầu Má»t mình nghe buá»t Äau Xuôi Nam Giao Tìm bóng mình ÄÆ°á»ng ná»i thà nh Äá»n xÆ°a ai tà n phá Cầu Trà ng Tiá»n Bạc mà u loang dòng máuâ¦
Máºu Thân cÅ©ng Äược ghi lại trong há»i ký ná»i tiếng má»t thá»i, Dải KhÄn Sô Cho Huế.
Máºu Thân ghi lại những hình ảnh qua âm nhạc, thá»±c và rõ rà ng hÆ¡n cả hà ng trÄm thÆ°á»c phim hay hà ng loạt bà i phóng sá»±.
Xác ngÆ°á»i nằm trôi sông Trôi trên ruá»ng Äá»ng Trên nóc nhà thà nh phá» Trên những ÄÆ°á»ng quanh co Xác ngÆ°á»i nằm bÆ¡ vÆ¡ DÆ°á»i mái hiên chùa Trong giáo ÄÆ°á»ng thà nh phá» Trên thá»m nhà hoang vu ⦠Xác ngÆ°á»i nằm quanh Äây Trong mÆ°a lạnh nà y Bên xác ngÆ°á»i già yếu Có xác còn thÆ¡ ngây Xác nà o là em tôi DÆ°á»i há» hầm nà y Trong những vùng lá»a cháy Bên những vá»ng ngô khoai
Những cảnh tượng chết chóc
Máºu Thân sẽ không trôi qua trong quên lãng, khi hà ng ngà n ngÆ°á»i, vừa thanh niên, vừa trà thức, vừa sinh viên, há»c sinh, phải chết chá» trong chÆ°a Äầy 1 tháng.
Hai bà i hát của nhạc sÄ© Trá»nh Công SÆ¡n, là âBà i Ca Viết Cho Những Xác NgÆ°á»i,â và âHát Trên Những Xác NgÆ°á»iâ Äược sáng tác nÄm 1968, sau khi Trá»nh Công SÆ¡n từ Huế trá» vá» Sà i Gòn. Những ngà y diá»n ra biến cá» tại Huế, Trá»nh Công SÆ¡n có mặt tại cá» Äô.
Má»t ngÆ°á»i bạn thân của nhạc sÄ©, là hoạ sÄ© Trá»nh Cung, há»i tÆ°á»ng rằng Trá»nh Công SÆ¡n có ká» vá»i ông những tình tiết Äã xảy ra cho ngÆ°á»i nhạc sÄ© trong những ngà y lÆ°u lại Huế. Hoạ sÄ© Trá»nh Cung cho biết, tác giả bà i ca Hát Trên Những Xác NgÆ°á»i, suýt chút nữa, Äã trá» thà nh nạn nhân của Biến Cá» Máºu Thân.
âGia Äình SÆ¡n bá» lùa và o táºp hợp tại má»t Äiá»m táºp trung tại Huế. Em SÆ¡n là Trá»nh Quang Hà cÅ©ng bá» lùa và o. May mắn cho SÆ¡n, những ngÆ°á»i bá» Äá»i là từ miá»n Bắc và o, há» không biết SÆ¡n là ai. Chứ nếu SÆ¡n bá» những ngÆ°á»i Äá»a phÆ°Æ¡ng bắt, thì chắc anh em SÆ¡n cÅ©ng Äã cùng chung má»t sá» pháºn tại má» chôn táºp thá» á» Bãi Dâu.
Mẹ SÆ¡n nhanh trà chá» nà y. Bà ấy Äến nói chuyá»n vá»i mấy chú bá» Äá»i ngoà i Bắc. Bà xÆ°ng là Mẹ. Mẹ nhÆ° thế nà y, các em thế kia. Các chú bá» Äá»i ngoà i Bắc thì lÆ¡ ngÆ¡. Rá»i bà nói Äại khái là không có tá»i tình gì. Váºy là há» Äá» cho mẹ SÆ¡n dắt cả nhà ra vá».â
Trong má»t bà i viết cách Äây và i nÄm, nhà vÄn Phạm Xuân Äà i, cÅ©ng là má»t ngÆ°á»i bạn của nhạc sÄ© Trá»nh Công SÆ¡n, Äã khẳng Äá»nh, hai nhạc phẩm viết nhân vụ Máºu Thân là sá»± ghi lại trong vai trò của má»t nhân chứng.
Xem thêm: Mua Bán Laptop Mini Cũ, Đẹp Như Mới 99% Giá Rẻ
Ãng viết: âToà n là những xác ngÆ°á»i, gần giá»ng nhÆ° những thÆ°á»c phim tà i liá»u của Äức Quá»c Xã ghi hình ảnh thi hà i chá»ng chất của ngÆ°á»i Do Thái. Bà i hát nà y của SÆ¡n là má»t phóng sá»± bằng nghá» thuáºt cho ngÆ°á»i Äá»i biết thế nà o là sá»± chết chóc khi âanh em ta vá»â thà nh phá» Huế dá»p Máºu Thân. Chắc chắn, Äó là dá»p SÆ¡n nhìn gần cái chết táºp thá» nhất, nhìn thấy sá»± man rợ, tuy vẫn thuá»c phạm vi cuá»c chiến nhÆ°ng không phải thuần tuý do Äá»ng lá»±c chiến tranh. Cả hai bà i hát có cùng má»t Äá» tà i trong hầu cùng má»t biến cá».â
Má»t nhạc phẩm khác, Ãt Äược phá» biến bằng hai nhạc phẩm của Trá»nh Công SÆ¡n, nhÆ°ng chuyên chá» má»t ý tÆ°á»ng rất lạ, khi má» Äầu bằng câu: âÄà n con nay lá»n khôn, mang gÆ°Æ¡m Äao và o xóm là ng.â Phải chÄng, CÆ¡n Mê Chiá»u, tên của bản nhạc, muá»n nói vá» má»t lá»p trà thức, bá» Huế ra Äi, rá»i nay quay lại Huế trong vai trò má»i. Má»t thanh niên trà thức Huế nháºn Äá»nh.
âTrong vụ thảm sát Máºu Thân, ngoà i ná»i Äau Äá»n cho dân tá»c trong má»t cuá»c ná»i da xáo thá»t tà n Äá»c, còn có má»t ná»i Äau lá»n hÆ¡n, là vai trò má»t sá» trà thức Viá»t Nam trong cuá»c thảm sát nà y. Bà i hát có câu: âÄà n con nay lá»n khôn, mang gÆ°Æ¡m Äao và o xóm là ng.â
Äà n con ná», có phải chÄng là má»t sá» trà thức Huế Äã ÄÆ°a Viá»t Cá»ng và o là ng, rá»i sau Äó theo ra bÆ°ng khi quân Äá»i Viá»t Nam Cá»ng Hoà tái chiếm Huế? Chẳng hạn trÆ°á»ng hợp Hoà ng Phủ Ngá»c Phan, phát biá»u trÆ°á»c Äây rằng những ngÆ°á»i bá» thủ tiêu chôn sá»ng là thà nh phần ác ôn có nợ máu vá»i nhân dân.
Tôi tá»± há»i là , nếu trà thức là lÆ°Æ¡ng tâm và trà tuá» của quá»c gia, dân tá»c, thì vá»i những phát biá»u nhÆ° rứa, khi nà o Viá»t Nam má»i thoát ra Äược tù hãm của tâm thức thá»i Trung Cá»? Tôi nghÄ© 40 nÄm Äã trôi qua, Äây là lúc những ngÆ°á»i trà thức thiên Tả, trà thức Cá»ng Sản hãy tá»± thẳng thắn Äánh giá, phê bình hà nh vi của mình trong biến cá» Máºu Thân, lúc Äó má»i hy vá»ng có thá» cứu chuá»c Äược mình và cứu chuá»c Äược dân tá»c ni.â
Những hình ảnh không thỠnà o quên
Những nhân chứng thá»i ấy nói rằng, các Äám tang táºp thá» tại Huế và o các nÄm 1968, 1969 là hình ảnh không thá» quên cho những ai từng má»t lần nhìn thấy.
Trong bà i viết âMass Murder, Mass Burialâ của nhà báo Tito V. Carballo, ÄÄng trên Vietnam Bulletin và o nÄm 1969, có Äoạn mô tả má»t Äám tang táºp thá» nhÆ° sau:
âDÆ°á»i ánh mặt trá»i chói chang, những dãy quan tà i Äược xếp thà nh từng hà ng ngay ngắn. Bên trong má»i quan Äóng vá»i nà y là những gì còn sót lại của các thi hà i Äược tìm thấy. Khoảng 15,000 ngÆ°á»i, trong áo tang trắng, Äứng chá»u tráºn dÆ°á»i trá»i nắng chang chang. Má»t ai Äó âm thầm khóc, má»t ai khác khóc to váºt vã. Thá»nh thoảng, há» lại nhìn nhau nhÆ° thá» Äang tìm má»t lá»i an ủi, rằng Äây không phải là sá»± tháºt, Äây chá» là má»t giấc chiêm bao.â
NgÆ°á»i dân xứ Huế thá»i ấy, Äặc biá»t là ngÆ°á»i Công Giáo, bà ng hoà ng trÆ°á»c cái chết của hai linh mục ngoại quá»c, ba linh mục Viá»t Nam, hai sÆ° huynh dòng La San cùng má»t sá» tu sÄ© khác. Trong bà i viết âBút TÃch Cuá»i Cùng của Linh Mục Bá»u Äá»ng,â ông Nguyá»n Lý TÆ°á»ng ká» lại, hai linh mục ngoại quá»c thuá»c dòng Benedicto Thiên An là linh mục Urbain và linh mục Guy. Ba ngÆ°á»i Viá»t Nam là linh mục Bá»u Äá»ng, linh mục Micae Hoà ng Ngá»c Bang và linh mục Giuse Lê VÄn Há».
Sau Äây là lá»i ká» của ông Võ VÄn Bằng, trÆ°á»ng ban Truy Tìm và Cải Táng Nạn Nhân Cá»ng Sản Tết Máºu Thân liên quan Äến cái chết của linh mục Bá»u Äá»ng.
Xem thêm: Hướng dẫn tải video HD trên bilibili về điện thoại, cực đơn giản
âTôi xúc Äá»ng nhất là khi Äà o lên, chúng tôi gặp xác 4 vá» linh mục. Tôi còn nhá» rõ linh mục Bá»u Äá»ng, linh mục Lê VÄn Há» và hai sÆ° huynh dòng Lasan. Tôi thấy rõ cái thánh giá Äeo ngang ngá»±c. Linh mục Bá»u Äá»ng còn Äá» lại 3 bức thÆ¡ Äá» trong má»t há»p thiếc, bên ngoà i bá»c bao nilon.â
Ba bức thÆ° Äược ông Bằng nhắc Äến Äược linh mục Bá»u Äá»ng viết, má»t bức gá»i thầy mẹ, má»t bức gá»i các em, và má»t bức gá»i cho giáo hữu.
Bức thÆ° viết gá»i thầy mẹ có ná»i dung nhÆ° sau.
âThÆ° gá»i thầy mẹ,
Lạy Thầy Mẹ quý mến, Thầy Mẹ rất Äau khá» khi mất Äi Äứa con trÆ°á»ng nam không Äược phục vụ Thầy Mẹ trong tuá»i già , nhÆ°ng Thầy Mẹ sẽ Äược an ủi và vui mầng khi Äược tin con Äã can Äảm vì mến Chúa, yêu ngÆ°á»i trong chức vụ Linh Mục và nhiá»m vụ Tông Äá».
Xin Thầy Mẹ hãy tha má»i tá»i lá»i và những gì không là m vui lòng Thầy Mẹ trong 57 nÄm nay. Xin hẹn gặp nhau trên nÆ°á»c Chúa. Xin Thầy Mẹ ban phép là nh cho con.â
Cuá»c thảm sát Máºu Thân, Äến hôm nay Äã tròn 40 nÄm. Các chứng tÃch má»t thá»i, chẳng hạn nghÄ©a trang trên núi Ba Tầng, còn gá»i là núi Bân, nÆ¡i an táng khoảng 400 thi hà i tìm Äược nÆ¡i Khe Äá Mà i vùng Äình Môn Kim Ngá»c tháng 9 nÄm 1969, Äã bá» Äáºp phá ngay nÄm 1975 khi quân Äá»i miá»n Bắc tiến và o miá»n Nam. Linh mục Phan VÄn Lợi ká» lại.
âKá» từ nÄm 1968, má»i nÄm ngÆ°á»i ta vẫn Äến Äá» cúng vái, cầu nguyá»n nhân dá»p Tết. Riêng bên Công Giáo, tại giáo xá» Phủ Cam, má»i nÄm dà nh ngà y má»ng MÆ°á»i Tết Äá» toà n thá» giáo dân lên Äó cầu nguyá»n. NhÆ°ng Äến nÄm 1975, sau khi chiếm Äược miá»n Nam, Cá»ng Sản Äã phá ngay tấm bia dá»±ng á» phÃa sau và phá hai bà n thá» nằm á» phÃa trÆ°á»c. Từ Äó vá» sau, ngÆ°á»i ta có Äến cÅ©ng chá» Äến trong âm thầm lặng lẽ hoặc cá nhân mà thôi, không dám công khai.â
Liá»u, viá»c huá»· hoại những chứng tÃch ấy có thá» che dấu sá»± tháºt Äã xảy ra tại Huế, khi ngÆ°á»i Viá»t Nam thuá»c nhiá»u thế há», Äã hát hay Äã Äá»c các chứng tÃch khác, Äược ghi lại qua âm nhạc, vÄn chÆ°Æ¡ng và báo chÃ?
Máºu Thân 1968, những gì xảy ra cho ngÆ°á»i Äã khuất, sẽ còn mãi trong lòng ngÆ°á»i Äang sá»ng. Biến cỠấy sẽ không trôi qua trong quên lãng.
Quà vá» vừa theo dõi bà i thứ tÆ° trong loạt bà i tÆ°á»ng niá»m biến cá» Máºu Thân 1968 tại Huế. Trong phần sau, cÅ©ng là phần cuá»i cùng, biên táºp viên Thiá»n Giao sẽ có bà i tá»ng kết lại những con sá», các tà i liá»u liên quan Äến sá» nạn nhân trong biến cá» Máºu Thân. Trình bà y lại các sá» liá»u ấy cÅ©ng là má»t cách Äá» Äặt lại câu há»i: Äến bao giá», nạn nhân của biến cá» Máºu Thân sẽ Äược trả lại công lý và công bằng?
